उन्हाळी तीळ ; कमी दिवसात मिळेल भरघोस उत्पादन..मालामाल पिक ; तीळ हे कमी दिवसांत येणारे आणि महत्त्वाचे तेलबिया पीक आहे. कमी दिवसात येत असल्याने याची लागवड सलग पीक, आंतरपीक किंवा मिश्रपीक म्हणूनही करता येते.उन्हाळी तिळाची यशस्वी लागवड करण्यासाठी आवश्यक असणारी सुधारित माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
■ तिळाचे महत्त्व
तिळाच्या बियांमध्ये ४५ ते ५० टक्क्यांपर्यंत तेलाचे प्रमाण असते. याचा उपयोग प्रामुख्याने खाद्यतेल, औषधी तेल, सुगंधी तेल, साबण, रंग आणि आपल्या पारंपरिक तिळगुळ व चटणीसाठी केला जातो.
■ हवामान आणि जमीन (Climate and Soil)
●हवामान: तिळाच्या चांगल्या उगवणीसाठी किमान १५ अंश सेल्सिअस तापमान आवश्यक असते. पीक वाढीसाठी २१ ते २६ अंश सेल्सिअस आणि चांगली फळधारणा होण्यासाठी २६ ते ३२ अंश सेल्सिअस तापमान पोषक असते.
●जमीन: चांगला निचरा होणाऱ्या आणि पाणी साचून न ठेवणाऱ्या सर्व प्रकारच्या जमिनीत तिळाचे पीक घेता येते. तिळाचे बियाणे बारीक असल्यामुळे जमीन चांगली भुसभुशीत असणे महत्त्वाचे आहे.
■पूर्वमशागत (Pre-Sowing Management)
●जमीन तयार करताना एक ते दोन वेळा कुळवाच्या पाळ्या देऊन शेवटी फळी फिरवून जमीन सपाट आणि भुसभुशीत करावी.
●पेरणीपूर्वी जमिनीत चांगले कुजलेले शेणखत (प्रति हेक्टरी ५ टन किंवा १० ते १५ गाड्या) मिसळावे.
■पेरणी आणि बियाणे (Sowing and Seed)
●पेरणीची वेळ: उन्हाळी तिळाची पेरणी जास्तीत जास्त फेब्रुवारी महिन्याच्या पहिल्या पंधरवड्यात पूर्ण करावी. पेरणीला उशीर झाल्यास पीक कापणीच्या वेळेला मान्सूनपूर्व पावसात सापडण्याची भीती असते.
●बियाणे प्रमाण: प्रति हेक्टरी ४ किलो बियाणे पुरेसे असते.
●पेरणी पद्धत: बियाणे फार बारीक असल्यामुळे ते दाट पडू नये यासाठी, पेरणी करताना बियाण्यामध्ये समप्रमाणात बारीक वाळू, चाळलेले शेणखत, राख किंवा माती मिसळून घ्यावी. सलग लागवडीसाठी तिफणीने ३० सें.मी. अंतरावर पेरणी करावी. बियाणे १ इंचपेक्षा जास्त खोल पडणार नाही याची काळजी घ्यावी.
●बीजप्रक्रिया: पेरणीपूर्वी बियाण्यास ३ ग्रॅम कार्बेन्डाझिम आणि ४ ग्रॅम ट्रायकोडर्मा प्रति किलो बियाणे या प्रमाणात बीजप्रक्रिया केल्यास जमिनीतून होणाऱ्या रोगांना आळा बसतो.
■ सुधारित जाती (Improved Varieties)
●उन्हाळी हंगामासाठी डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठाने एकेटी-१०१ आणि एनटी-११-९१ (किंवा एनटी-११-११) या जातींची शिफारस केली आहे. या जाती ९० ते ९५ दिवसांत पक्व होतात आणि पांढऱ्या रंगाच्या दाण्यांमुळे त्यांचे उत्पादन प्रति हेक्टरी ८ क्विंटलपर्यंत मिळते.
■ खत आणि पाणी व्यवस्थापन (Fertilizer and Water Management)
●खत: माती परीक्षणानुसार खतांची मात्रा द्यावी. सर्वसाधारणपणे, नत्र (N) ५० किलो प्रति हेक्टरी द्यावे.
●पहिली मात्रा: पेरणी करताना १२.५ किलो नत्र आणि २५ किलो स्फुरद (P) द्यावे.
●दुसरी मात्रा: उर्वरित १२.५ किलो नत्र पेरणीनंतर २१ ते ३० दिवसांनी द्यावे.
●आवश्यक असल्यास झिंक (जस्त) आणि सल्फर (गंधक) प्रत्येकी २० किलो प्रति हेक्टरी द्यावे.
●पाणी: पीक पाण्याचा ताण सहन करणारे असले तरी उन्हाळी हंगामात पाण्याच्या पाळ्या देणे आवश्यक आहे. जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे १२ ते १५ दिवसांच्या अंतराने ओलित करावे.
●सर्वात महत्त्वाचे: पिकास फुले येण्याच्या आणि बोंडे धरण्याच्या (फळधारणा) अवस्थेत पाण्याचा ताण पडू देऊ नये. या काळात पाणी देणे अत्यंत आवश्यक आहे.
■ आंतरमशागत आणि विरळणी (Inter-cultivation and Thinning)
●विरळणी: पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी पहिली आणि ८ दिवसांनी दुसरी विरळणी करून दोन रोपांमध्ये १० ते १५ सें.मी. अंतर ठेवावे. यामुळे शेतात हेक्टरी सुमारे २.२५ ते २.५० लाख रोपांची संख्या राखली जाते.
●तण नियंत्रण: आवश्यकतेनुसार २ ते ३ कोळपण्या करून निंदण करावे. पीक एक महिन्याचे होईपर्यंत शेतात तण होणार नाही, याची विशेष काळजी घ्यावी.
